Bilimsel olarak Solanum lycopersicum olarak bilinen domates, Güney Amerika’ya özgü bir meyvedir. Teknik olarak bir meyve olmasına rağmen, domates genellikle bir sebze olarak kategorize edilir. Domates, kalp hastalığı ve kanser riskinin azaltılması dahil olmak üzere birçok sağlık yararı ile bağlantılı likopen antioksidanı için ana besin kaynağıdır. Aynı zamanda C vitamini, potasyum, folat ve K vitamini deposudur. Olgunlaştığında genellikle kırmızıdır, ancak sarı, turuncu, yeşil ve mor dahil olmak üzere çeşitli renklerde olabilir. Farklı şekil ve lezzete sahip birçok domates türü vardır.
Besin içeriği
Domatesin su içeriği % 95 civarındadır. Diğer % 5, esas olarak karbonhidrat ve lif içerir. Bir orta boy domates (123 gram) sadece 22 kaloridir. Aşağıda domates içerisinde bulunan besin maddeleri hakkında ayrıntılı bilgiler yer almaktadır:
- 22 kalori
- 1 gram protein
- 3 gram şeker
- 5 gram karbonhidrat
- 1 gram lif
- 6 miligram C vitamini (Günlük ihtiyacın % 26’sı)
- 1025 miligram A vitamini (Günlük ihtiyacın % 20’si)
- 7 miligram K vitamini (Günlük ihtiyacın % 12’si)
- 292 miligram potasyum (Günlük ihtiyacın % 8’i)
- 1 miligram manganez (Günlük ihtiyacın % 7’si)
- 1 miligram B6 vitamini (Günlük ihtiyacın % 5’i)
- 4 miligram folat / folik asit (Günlük ihtiyacın % 5’i)
Karbonhidrat
Ortalama bir domatesin (123 gram) 5 gram kadarı karbonhidrattan oluşturur. Glikoz ve fruktoz gibi basit şekerler, karbonhidrat içeriğinin neredeyse % 70’inden sorumludur.
Lif
Orta boy bir domateste yaklaşık 1.5 gramlık lif bulunur. Domatesteki liflerin çoğu (% 87), hemiselüloz, selüloz ve lignin formundadır ve çözünmez.
Vitaminler ve mineraller
Domates, birkaç vitamin ve mineral kaynağıdır.
- C Vitamini: Önemli bir besin ve antioksidandır. Bir orta boy domates, önerilen günlük C vitamini ihtiyacının yaklaşık % 26’sını sağlayabilir.
- Potasyum: Tansiyon kontrolü ve kardiyovasküler hastalık önleme özelliği olan önemli bir mineraldir.
- K1 Vitamini: Ayrıca “phylloquinone” olarak bilinen K vitamini, kan pıhtılaşması ve kemik sağlığı için önemlidir.
- Folat (B9 Vitamini): B vitaminlerinden biridir, normal doku büyümesi ve hücre fonksiyonu için önemlidir. Hamileler için özellikle gereklidir.
Diğer Bitki Bileşikleri
Vitamin ve bitki bileşikleri içeriği, farklı domates çeşitleri ve hasat dönemleri arasında büyük farklılıklar gösterebilir. Domatesteki ana bitki bileşenlerinin bir listesi:
- Likopen: Sağlığa yararlı etkileri için yoğun olarak aranılan kırmızı pigment ve antioksidandır.
- Beta-karoten: Vücutta A vitaminine dönüşen sarı bir antioksidandır.
- Naringenin: Domates kabuğunda bulunan bu flavonoid içeriğinin, inflamasyonu azalttığı ve farelerde çeşitli hastalıklara karşı koruma sağladığı gösterilmiştir.
- Klorojenik asit: Yüksek tansiyonlu hastalarda kan basıncını düşüren güçlü bir antioksidan bileşiktir.
Likopen
Domateslerde bulunan tüm bitki bileşikleri içerisinde likopen özellikle dikkat çekicidir. Likopen olgunlaşmış domateste daha fazla bulunan bir karotenoid olup, en çok domates kabuğunda barınmaktadır. İlk kural şudur: Domates ne kadar kırmızı ise, içerdiği likopen o kadar fazladır.
Ketçap, domates suyu ve domates bazlı soslar gibi hazır domates ürünleri, en zengin besin kaynağı olan likopen kaynaklarıdır ve aslında likopen ihtiyacının % 80’inden fazlasını karşılayabilir. İşlenmiş domates ürünlerindeki likopen oranı genellikle taze domateslerden daha yüksektir. Örneğin 100 gram ketçap 10-14 mg likopen içerir, ancak 100 gram taze domates sadece 1-8 mg likopen içerir.
Diyet içerisindeki diğer yiyecekler, sindirim sistemindeki likopen emilimi üzerinde güçlü bir etkiye sahip olabilir. Yağ ile birlikte tüketmek, emilimini 4 kata kadar artırabilir. Ancak burada bazı bireysel değişkenlikler vardır ve herkes aynı oranda likopen emilimine sahip değildir. İşlenmiş domates ürünleri likopen bakımından daha yüksek olmasına rağmen, mümkün olduğunca taze domates tüketilmesi önerilir.
Domatesin faydaları nelerdir?
Domates ve domates bazlı besinlerin tüketimi kalp hastalığı, kanseri önleme ve cilt sağlığı ile ilgili birçok fayda sağlar.
Kalp sağlığı
Kalp krizi ve inme de dahil olmak üzere kardiyovasküler hastalıklar, dünyadaki en yaygın ölüm nedenidir. Orta yaşlı erkeklerde yapılan bir çalışmada, düşük likopen ve beta-karoten düzeylerinin kalp krizi ve felç riskinde artışa neden olduğu gösterilmiştir. Klinik çalışmalardan elde edilen kanıtların artması ile likopen desteğinin, LDL kolesterolü düşürmede etkili olduğu bulunmuştur. Domates içeren besinlerle yapılan klinik denemelerde, inflamasyona ve oksidatif stres belirleyicilerine de yarar sağladığı görülmüştür. Ayrıca kan damarlarımızın iç tabakası üzerinde koruyucu bir etki gösterir ve kan pıhtılaşma riskini azaltabilir.
Kanseri önleme
Kanser, normal sınırlarının ötesine yayılan ve çoğu zaman vücudun diğer kısımlarını işgal eden anormal hücrelerin kontrolsüz büyümesi demektir. Gözlemsel çalışmalar domates ve domates ürünleri tüketimi ile prostat, akciğer ve mide kanseri ilişkisi arasında ters bağlantı olduğunu bulmuştur. Yani domates tüketimi arttıkça risk azalmaktadır. Yüksek likopen içeriğinin, bu koruyucu etkilerin ana nedeni olduğuna inanılmaktadır, ancak bunu doğrulamak için yüksek kaliteli insan kaynaklı araştırmalara ihtiyaç vardır. Kadınlarda yapılan bir araştırma, domateslerde yüksek miktarlarda bulunan karotenoidlerin, meme kanseri gelişimine karşı koruyucu olabildiğini göstermektedir.
Cilt sağlığı
Domateslerin cilt sağlığı için faydalı olduğu düşünülmektedir. Likopen ve diğer bitki bileşikleri açısından zengin olan domates bazlı gıdalar, güneş yanığına karşı koruyabilir. Bir çalışmaya göre, 10 hafta boyunca her gün 40 gram domates salçası (16 mg likopen sağlayan) ve zeytinyağı ile beslendikten sonra güneş yanıklarında % 40 azalma gözlemlenmiştir.
Domates ile ilgili bilmeniz gerekenler
Domates olgunlaşmaya başladığında, etilen denilen bir gaz hormonu üretmeye başlar. Geleneksel yöntemlerle üretilen domatesler hala yeşilken ve olgunlaşmamışken hasat edilir ve taşınır. Satış yapmadan önce kırmızı yapmak için yapay etilen gazı kullanılır. Bunun dezavantajı, doğal aroma gelişmesine engel olması ve domatesin tatsızlaşmasıdır. Bu nedenle yerel pazarlardaki domatesler daha iyi tada sahiptir, çünkü doğal olarak olgunlaşmasına izin verilir.
Bireysel endişeler:
Domates genellikle iyi tolere edilir ve domates alerjisi çok az görülür. Domates alerjisi nadir olmakla birlikte, sıklıkla çimen polenine alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olur. Bu duruma polen-besin alerjisi sendromu veya oral alerji sendromu denir.
Oral alerji sendromunda bağışıklık sistemi, polen ile benzer meyve ve sebze proteinlerine saldırır, bu da ağızda kaşıntı veya ağız ve boğazda şişlik gibi alerjik reaksiyonlara yol açar. Lateks alerjisi olan kişiler domateslere karşı çapraz reaktivite de yaşayabilirler. Ayrıca domates, toprakta florid gazı veya florüre maruz kaldığında daha yüksek seviyelerde florür içerebilir.
Özetlersek;
Domatesler sulu ve tatlıdır, antioksidanlarla doludur ve çeşitli hastalıklarla savaşmaya yardımcı olabilir. Özellikle kalp sağlığı, kanser önleme ve güneş yanıklarına karşı koruma özelliği, likopen içeriğine atfedilir. Domates sağlıklı bir diyetin değerli bir parçası olabilir.